Homo sapiens nke oge a esonyela n'ọtụtụ mgbanwe mgbanwe gburugburu ebe obibi, mana ọ siri ike ịchọpụta mmalite ma ọ bụ nsonaazụ mmalite nke omume ndị a.Archaeology, geochronology, geomorphology, na paleoenvironmental data sitere na ugwu Malawi na-edepụta mmekọrịta na-agbanwe agbanwe n'etiti ọnụnọ nke ndị na-eri nri, nhazi gburugburu ebe obibi, na nguzobe fan na Late Pleistocene.Mgbe ihe dị ka narị afọ nke 20 gachara, e hiwere usoro ihe arịa dị iche iche nke Mesolithic na ihe ndị na-eme ihe nkiri.Afọ 92,000 gara aga, na gburugburu ebe obibi paleo-ecological, enweghị analogue na ndekọ afọ 500,000 gara aga.Ihe omuma ihe ochie na nyocha nhazi nke isi na-egosi na ọkụ nke mmadụ mere n'oge gbochiri mmachi nke oge ịgbanye ọkụ, na-emetụta nhazi ahịhịa na mbuze.Nke a, jikọtara ya na mgbanwe mmiri ozuzo nke ihu igwe na-ebute, mechara bute mgbanwe gburugburu ebe obibi gaa n'okirikiri mmalite tupu ọrụ ugbo.
Ụmụ mmadụ nke oge a bụ ndị dị ike na-akwalite mgbanwe gburugburu ebe obibi.Ruo ọtụtụ puku afọ, ha agbanweela gburugburu ebe obibi nke ukwuu na kpachapụrụ anya, kpalitere arụmụka banyere mgbe na ka usoro gburugburu ebe obibi mbụ mmadụ na-achị siri pụta (1).Ihe omumu ihe ochie na ihe omumu nke ndi ozo na-egosi na enwere otutu mmekorita n'etiti ndi na-eri nri na gburugburu ebe obibi ha, nke na-egosi na omume ndi a bu ihe ndabere nke evolushọn umu anyi (2-4).Data fossil na mkpụrụ ndụ ihe nketa na-egosi na Homo sapiens dị n'Africa ihe dịka afọ 315,000 gara aga (ka).Ihe ndekọ ihe ochie na-egosi na mgbagwoju anya nke omume na-eme na kọntinent ahụ abawanyela nke ukwuu n'oge gara aga ihe dịka 300 ruo 200 ka span.Ọgwụgwụ nke Pleistocene (Chibanian) (5).Kemgbe anyị pụtapụtara dị ka ụdị, ụmụ mmadụ ebidola ịdabere na teknụzụ ọhụrụ, nhazi oge, na imekọ ihe ọnụ dị mgbagwoju anya na mmekọrịta mmadụ na ibe ya.Àgwà ndị a na-enyere anyị aka irite uru na gburugburu ebe obibi na akụ na ụba ndị mmadụ na-ebibu ma ọ bụ dị oke egwu, yabụ taa ụmụ mmadụ bụ naanị ụdị anụmanụ dị n'ụwa (6).Ọkụ rụrụ ọrụ dị mkpa na mgbanwe a (7).
Ụdị ihe ọmụmụ ihe ndị dị ndụ na-egosi na enwere ike ịchọta mgbanwe maka nri esi nri na opekata mpe afọ 2 gara aga, mana ọ bụ na njedebe nke Middle Pleistocene ka ihe akaebe ochie nke njikwa ọkụ pụtara (8).Oke osimiri nwere ihe ndekọ uzuzu sitere na nnukwu mpaghara Africa na-egosi na n'ime ọtụtụ nde afọ gara aga, ọnụ ọgụgụ carbon elemental pụtara mgbe ihe dị ka 400 ka, tumadi n'oge mgbanwe site na interglacial gaa na oge glacial, mana mekwara n'oge. Holocene (9).Nke a na-egosi na tupu ihe dị ka 400 ka, ọkụ na Sub-Saharan Africa abụghị ihe nkịtị, na onyinye mmadụ dị mkpa na Holocene (9).Ọkụ bụ ngwá ọrụ nke ndị na-achị ehi na-eji eme ihe n'oge nile nke Holocene iji kọọ ma na-echekwa ala ahịhịa (10).Otú ọ dị, ịchọpụta ndabere na mmetụta gburugburu ebe obibi nke iji ọkụ ọkụ site n'aka ndị na-achụ nta na Pleistocene n'oge mbụ bụ ihe mgbagwoju anya (11).
A na-akpọ ọkụ ngwa ọrụ injinia maka njikwa akụrụngwa na ma ethnography na nkà mmụta ihe ochie, gụnyere imelite nlọghachi ndụ ndụ ma ọ bụ gbanwee akụrụngwa.Ihe omume ndị a na-emetụtakarị atụmatụ ọha ma chọọ ọtụtụ ihe ọmụma gbasara gburugburu ebe obibi (2, 12, 13).Ọkụ dị n'okirikiri ala na-enyere ndị na-achụ nta anụ aka ịchụpụ anụ oriri, chịkwaa ụmụ ahụhụ, na ịbawanye mmepụta ebe obibi (2).Ọkụ dị na saịtị na-akwalite isi nri, kpo oku, agbachitere anụ anụ, na mmekọrịta mmadụ na ibe ya (14).Otú ọ dị, ókè ọkụ dinta na-ekpo ọkụ nwere ike imegharị ihe ndị dị na mbara ala, dị ka nhazi nke gburugburu ebe obibi na topography, dị nnọọ mgbagwoju anya (15, 16).
Enweghị data ihe ochie na geomorphological oge ochie na ndekọ gburugburu ebe obibi na-aga n'ihu site n'ọtụtụ ebe, ịghọta mmepe nke mgbanwe gburugburu ebe obibi mmadụ na-ebute bụ nsogbu.Ndekọ nkwụnye ego ọdọ mmiri ogologo oge sitere na Great Rift Valley dị na South Africa, jikọtara ya na ndekọ ihe ochie ochie na mpaghara ahụ, mere ka ọ bụrụ ebe a na-enyocha mmetụta gburugburu ebe obibi nke Pleistocene kpatara.N'ebe a, anyị na-akọ banyere nkà mmụta ihe ochie na geomorphology nke mbara ala Nkume Age sara mbara na ndịda etiti Africa.Mgbe ahụ, anyị jikọtara ya na paleoenvironmental data spanning> 600 ka iji chọpụta ihe mbụ jikọrọ ihe akaebe nke omume mmadụ na mgbanwe gburugburu ebe obibi na ọnọdụ nke ọkụ mmadụ mere.
Anyị nyere oke afọ a na-akọbeghị na mbụ maka akwa Chitimwe dị na Karonga District, nke dị na nsọtụ ugwu nke ugwu Malawi na ndịda Africa Rift Valley (Figure 1) (17).Ihe ndina ndị a bụ ihe ndị mejupụtara ala uhie na-acha uhie uhie na mmiri sedimenti, na-ekpuchi ihe dị ka square kilomita 83, nwere ọtụtụ nde ngwaahịa nkume, ma ọ dịghị ihe fọdụrụnụ nke organic echekwara, dị ka ọkpụkpụ (ederede mgbakwunye) (18).Ọkụ anyị nwere obi ụtọ (OSL) sitere na ndekọ ụwa (Ọnọdụ 2 na Tebụl S1 ruo S3) meziri afọ nke akwa Chitimwe na Late Pleistocene, na afọ kacha ochie nke ịgbalite fan alluvial na olili afọ nkume bụ ihe dịka 92 ka ( 18, 19).Okirikiri alluvial na osimiri Chitimwe na-ekpuchi ọdọ mmiri na osimiri nke oyi akwa Pliocene-Pleistocene Chiwondo site na enweghị nkwekọ dị ala (17).Nkwụnye ego ndị a dị n'ime oghere mmejọ dị n'akụkụ ọdọ mmiri ahụ.Nhazi ha na-egosi mmekọrịta dị n'etiti mgbanwe ọkwa ọdọ na mmejọ na-arụ ọrụ na-agbatị n'ime Pliocene (17).Ọ bụ ezie na ihe omume tectonic nwere ike imetụta ọdịdị elu mpaghara na mkpọda piedmont ruo ogologo oge, ọrụ mmejọ dị na mpaghara a nwere ike belatala kemgbe Middle Pleistocene (20).Mgbe ~ 800 ka na ruo mgbe obere oge gachara 100 ka, ihu igwe na-ebute hydrology nke Ọdọ Malawi bụ ihu igwe (21).Ya mere, ọ dịghị nke ndị a bụ nanị nkọwa maka e guzobere alluvial Fans na Late Pleistocene (22).
(A) Ebe ọdụ ụgbọ mmiri dị n'Africa metụtara mmiri ozuzo ọgbara ọhụrụ (akara mmuke);acha anụnụ anụnụ ka mmiri, ọbara ọbara na-adịkwa ọkụ (73);igbe dị n'aka ekpe na-egosi Ọdọ Mmiri Malawi na mpaghara ndị gbara ya gburugburu MAL05-2A na MAL05-1B Ebe ebe isi / 1C isi (ntụpọ odo odo), bụ ebe a na-eme ka mpaghara Karonga pụta ìhè dị ka akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ, na ebe a na-eme ka ihe ndina Luchamange pụta ìhè. dị ka igbe ọcha.(B) N'ebe ugwu nke Malawi basin, na-egosi hillshade topography metụtara MAL05-2A core, Chitimwe bed (patch aja aja) fọdụrụ na ebe gwupụtara ihe nke Malawi Early Mesolithic Project (MEMSAP) (odo odo) );CHA, Chaminade;MGD, obodo nta nke Mwanganda;NGA, Ngara;SS, Sadara South;VIN, foto ọba akwụkwọ;WW, Beluga.
OSL etiti afọ (akara uhie) na oke mperi nke 1-σ (25% isi awọ), afọ OSL niile metụtara ihe mere n'ime arịa ụlọ na Karonga.Afọ n'ihe gbasara 125 ka data gara aga na-egosi (A) atụmatụ njupụta kernel nke afọ OSL niile sitere na sedimenti fan, na-egosi nchịkọta sedimentary/alluvial fan (cyan), na nrụzi ọkwa mmiri ọdọ dabere na njirimara akụrụngwa akụrụngwa (PCA) fossils na authigenic mineral (21) (acha anụnụ anụnụ) sitere na isi MAL05-1B/1C.(B) Site na isi MAL05-1B/1C (ojii, uru dị nso 7000 nwere akara mmuke) yana MAL05-2A core (isi awọ), ọnụ ọgụgụ nke carbon macromolecular kwa gram na-ahazi site na ọnụego sedimentation.(C) Margalef ụdị ọgaranya index (Dmg) sitere na MAL05-1B/1C isi fossil pollen.(D) Pasent pollen fossil sitere na Compositae, ọhịa miombo na Olea europaea, na (E) Pasent pollen fossil sitere na Poaceae na Podocarpus.Data pollen niile sitere na isi MAL05-1B/1C.Ọnụọgụ ndị dị n'elu na-ezo aka na nlele OSL nke ọ bụla akọwapụtara na Tebụlụ S1 ruo S3.Ọdịiche dị na nnweta data na mkpebi bụ n'ihi oge nlele dị iche iche na nnweta ihe dị na isi.Ọgụgụ S9 na-egosi ndekọ nnukwu carbon abụọ gbanwere na z-scores.
(Chitimwe) Nkwụsi ike nke odida obodo mgbe emechara fan ka a na-egosipụta site na nhazi ala na-acha uhie uhie na carbonates na-akpụ ala, nke na-ekpuchi sedimenti nwere ụdị fan nke mpaghara ọmụmụ dum (ederede mgbakwunye na tebụl S4).Nhazi nke Late Pleistocene alluvial Fans na Ọdọ Mmiri Malawi abụghị naanị mpaghara Karonga.Ihe dị ka kilomita 320 na ndịda ọwụwa anyanwụ nke Mozambique, profaịlụ omimi nke terrestrial cosmogenic nuclide nke 26Al na 10Be na-egbochi nhazi nke akwa Luchamange nke ala uhie na-acha uhie uhie na 119 ruo 27 ka (23).Oke mmachi afọ a dabara na usoro oge OSL anyị maka akụkụ ọdịda anyanwụ nke Ọdọ Mmiri Malawi ma na-egosi mgbasawanye nke ndị na-akwado mpaghara ala na Late Pleistocene.A na-akwado nke a site na data sitere na ndekọ nke ọdọ mmiri, nke na-egosi na ọnụ ọgụgụ dị elu nke sedimentation na-esonyere ihe dịka 240 ka, nke nwere uru dị elu karịsịa na ca.130 na 85 ka (ederede mgbakwunye) (21).
Ihe akaebe izizi nke mmezi mmadụ na mpaghara a metụtara sedimenti Chitimwe nke a chọpụtara na ~92 ± 7 ka.Nsonaazụ a dabere na 605 m3 nke sedimenti gwupụtara site na 14 sub-centimeter ohere njikwa ihe omimi ihe ochie na 147 m3 nke sedimenti sitere na olulu ule 46 ihe ochie, na-achịkwa kwụ ọtọ ruo 20 cm na kwụ ọtọ na-achịkwa mita 2 (ederede mgbakwunye na ọnụọgụ S1 ruo S3) Tụkwasị na nke ahụ, anyị nyochakwara 147.5 kilomita, hazie olulu 40 geological test, ma nyochaa ihe karịrị 38,000 omenala sitere na 60 n'ime ha (Tables S5 na S6) (18).Nnyocha ndị a buru ibu na ihe ndị a gwupụtara na-egosi na ọ bụ ezie na ụmụ mmadụ oge ochie gụnyere ụmụ mmadụ oge ochie nwere ike ibi na mpaghara ahụ ihe dịka 92 ka gara aga, nchịkọta nke sedimenti jikọtara ya na ịrị elu na nkwụsi ike nke ọdọ mmiri Malawi echekwaghị ihe àmà mgbe ochie ruo mgbe Form the Chitimwe bed.
Ihe ndekọ ihe ochie na-akwado nkwubi okwu na na ngwụcha Quaternary, mgbasawanye nke ụdị fan na ọrụ mmadụ na ugwu Malawi dị n'ọtụtụ buru ibu, na ihe ncheta omenala bụ nke ụdị akụkụ ndị ọzọ nke Africa metụtara ụmụ mmadụ oge a.Ọtụtụ arịa ndị e ji quartzite ma ọ bụ quartz akpa okwute, nwere radial, Levallois, ikpo okwu na random isi mbelata (Ọnyonyo S4).A na-ekwukarị ihe ndị na-achọpụta ihe gbasara mmụọ na Mesolithic Age (MSA) -ụdị usoro ụdị Levallois akọwapụtara, nke dịla ihe dịka 315 ka n'Africa ruo ugbu a (24).Ihe ndina Chitimwe nke kachasị elu dịgidere ruo oge mbụ Holocene, nke nwere ihe omume Late Stone Age na-ekesa nke ọma, a chọpụtakwara na ọ bụ ndị na-achụ nta Pleistocene nwụrụ anwụ na Holocene na Africa dum.N'ụzọ dị iche, omenala ngwá ọrụ nkume (dị ka nnukwu ngwá ọrụ ịkpụ) na-ejikọta ya na Early Middle Pleistocene dị ụkọ.N'ebe ndị a mere, a chọtara ha na sediments nwere MSA na njedebe Pleistocene, ọ bụghị n'oge mmalite nke ntinye ego (Table S4) (18).Ọ bụ ezie na saịtị ahụ dị na ~ 92 ka, oge nnọchite anya kachasị nke ọrụ mmadụ na ntinye ihe nrịbama niile mere mgbe ~ 70 ka, akọwapụtara nke ọma site na usoro afọ OSL (Nyocha 2).Anyị kwadoro ụkpụrụ a site na 25 ebipụtara yana afọ 50 OSL ebipụtabeghị na mbụ (Njirimara 2 na Tebụl S1 ruo S3).Ndị a na-egosi na n'ime ngụkọta nke afọ 75, 70 nwetara site na sediments mgbe ihe dị ka 70 ka.Ọgụgụ 2 na-egosi afọ 40 jikọtara ya na arịa MSA in-situ, n'ihe metụtara isi ihe nrịbama gburugburu ebe obibi ebipụtara site na etiti MAL05-1B/1C Central Basin (25) na MAL05-2A nke ugwu mgbago ọdọ mmiri ahụ ebipụtabeghị na mbụ.Charcoal (n'akụkụ onye ofufe na-emepụta afọ OSL).
N'iji data ọhụrụ sitere na ngwungwu ihe ochie nke phytoliths na ala micromorphology, yana data ọha na eze na pollen fossil, nnukwu unyi, fossils mmiri na mineral ndị sitere na isi nke Malawi Lake Drilling Project, anyị wughachiri mmekọrịta mmadụ na MSA na Ọdọ Malawi.Nọgidenụ na ọnọdụ ihu igwe na gburugburu ebe obibi nke otu oge (21).Ndị nnọchite anya abụọ nke ikpeazụ bụ isi ihe ndabere maka iwugharị omimi ọdọ mmiri nke sitere na ihe karịrị 1200 ka (21), ma dakọtara ya na pollen na macrocarbon sample anakọtara site n'otu ebe na isi nke ~ 636 ka (25) n'oge gara aga. .Achịkọtara cores kacha ogologo (MAL05-1B na MAL05-1C; 381 na 90 m n'otu n'otu) ihe dịka 100 kilomita ndịda ọwụwa anyanwụ nke mpaghara ọrụ ihe ochie.Achịkọtara obere isi (MAL05-2A; 41 m) ihe dị ka kilomita 25 n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke Osimiri North Rukulu (Onyinye 1).Isi MAL05-2A na-egosipụta ọnọdụ paleoenvironmental terrestrial dị na mpaghara Kalunga, ebe isi MAL05-1B/1C anaghị enweta ntinye mmiri ozugbo site na Kalunga, yabụ na ọ nwere ike gosipụta ọnọdụ mpaghara.
Ọnụego nkwụnye ego e dekọrọ na MAL05-1B/1C composite drill core malitere site na 240 ka wee mụbaa site na ọnụ ahịa ogologo oge nke 0.24 ruo 0.88 m/ka (Ọnyocha S5).Mmụba nke mbụ metụtara mgbanwe na ìhè anyanwụ nke orbital modulated, nke ga-eme ka mgbanwe njupụta dị elu na ọkwa ọdọ n'oge oge a (25).Otú ọ dị, mgbe orbital eccentricity dara mgbe 85 ka na ihu igwe kwụsiri ike, ọnụego subsidence ka dị elu (0.68 m/ka).Nke a dabara na ndekọ OSL terrestrial, nke gosipụtara ọtụtụ ihe akaebe nke mgbasawanye fan alluvial mgbe ihe dị ka 92 ka, ma na-adabere na data susceptibility na-egosi njikọ dị mma n'etiti mbuze na ọkụ mgbe 85 ka (Nkwupụta ederede na tebụl S7) .N'ihi oke njehie nke njikwa geochronological dị, ọ gaghị ekwe omume ikpebi ma usoro mmekọrịta a na-eji nwayọọ nwayọọ na-esi na ọganihu nke usoro nlọghachi azụ ma ọ bụ na-agbawa ngwa ngwa mgbe ọ na-erute ebe dị oke egwu.Dị ka geophysical nlereanya nke basin evolushọn, ebe ọ bụ na Middle Pleistocene (20), rift ndọtị na metụtara subsidence ejirila nwayọọ, n'ihi ya, ọ bụghị isi ihe mere ọtụtụ fan guzobe usoro na anyị tumadi kpebisiri ike mgbe 92 ka.
Kemgbe Middle Pleistocene, ihu igwe bụ isi ihe na-achịkwa ọkwa mmiri ọdọ (26).Kpọmkwem, mgbago ugwu mgbago ugwu mechiri ụzọ ọpụpụ dị.800 ka ime ka ọdọ mmiri ahụ miri emi ruo mgbe ọ ruru n'ogo nke ụzọ ọpụpụ ọgbara ọhụrụ (21).N'ịbụ nke dị na nsọtụ ndịda nke ọdọ mmiri ahụ, mpụta a nyere oke oke maka ọkwa mmiri ọdọ mmiri ahụ n'oge oge mmiri (gụnyere taa), mana kwere ka mmiri ahụ mechie ka mmiri ọdọ mmiri ahụ dara n'oge ọkọchị (27).Nrụgharị nke ọkwa ọdọ ahụ na-egosi ngbanwe akọrọ na mmiri mmiri na 636 ka gara aga.Dika ihe akaebe sitere na pollen fossil, oke oke mmiri (> 95% mbelata na mmiri zuru oke) jikọtara ya na anwụ anwụ dị ala emeela ka mgbasawanye nke ahịhịa ndụ nke ọkara ọzara, ebe osisi na-ejedebe na mmiri na-adịgide adịgide (27).A na-ejikọta ọnụ ala ndị a (ọdọ mmiri) na ụdị pollen, na-egosi ọnụ ọgụgụ dị elu nke ahịhịa (80% ma ọ bụ karịa) na xerophytes (Amaranthaceae) na-efu nke osisi taxa na obere ụdị ụdị ọgaranya (25).N’ụzọ dị iche, mgbe ọdọ mmiri ahụ na-eru nso n’ọkwa ọgbara ọhụrụ, ahịhịa ndị nwere njikọ chiri anya n’oké ọhịa ndị dị n’Africa na-agbasakarị ruo n’ikpere mmiri [ihe dị ka mita 500 n’elu ọkwa oké osimiri (masl)].Taa, oke ọhịa ndị dị n'Africa na-apụta naanị n'obere mpe mpe akwa dị ihe dị ka 1500 masl (25, 28).
Oge oke ọkọchị kacha nso nso a sitere na 104 ruo 86 ka.Mgbe nke ahụ gasịrị, ọ bụ ezie na ọkwa ọdọ ahụ laghachiri n'ọnọdụ dị elu, meghere ọhịa miombo nke nwere nnukwu mkpuru osisi na ihe ọkụkụ ghọrọ ihe a na-ahụkarị (27, 28).The kasị dị ịrịba ama African Mountain Forest Taxa bụ Podocarpus pine, nke na-enwetabeghị na uru yiri nke gara aga elu ọdọ larịị mgbe 85 ka (10.7 ± 7.6% mgbe 85 ka, mgbe yiri ọdọ larịị tupu 85 ka bụ 29.8 ± 11.8% ).Ndekọ Margalef (Dmg) na-egosikwa na ụbara ụdị nke 85 ka gara aga bụ 43% dị ala karịa ọkwa ọdọ mmiri dị elu gara aga (2.3 ± 0.20 na 4.6 ± 1.21, n'otu n'otu), dịka ọmụmaatụ, n'etiti 420 na 345 ka (Mgbakwunye). ederede na ọnụ ọgụgụ S5 na S6) (25).Ihe nlele pollen site na obere oge.88 ruo 78 ka nwekwara nnukwu pasent nke Compositae pollen, nke nwere ike igosi na a kpasuru ahịhịa ahịhịa na ọ nọ n'ime oke njehie nke ụbọchị kacha ochie mgbe ụmụ mmadụ bi n'ógbè ahụ.
Anyị na-eji usoro anomaly ihu igwe (29) iji nyochaa paleoecological na paleoclimate data nke cores gwuru tupu na mgbe 85 ka, wee nyochaa mmekọrịta gburugburu ebe obibi dị n'etiti ahịhịa, ụdị n'ụba, na oké mmiri ozuzo na hypothesis nke decoupling na-echepụta amụma ihu igwe dị ọcha.Ụdị ihe ndabere nke ~ 550 ka.Usoro gburugburu ebe obibi a gbanwere na-emetụta ọnọdụ mmiri na-ejuputa ọdọ mmiri na ọkụ, nke na-egosipụta na enweghị ụdị na ngwakọta ahịhịa ọhụrụ.Mgbe oge ọkọchị nke ikpeazụ gasịrị, ọ bụ naanị ụfọdụ ihe ndị dị n'oké ọhịa ka enwetara, gụnyere akụkụ ndị na-egbochi ọkụ nke ọhịa ugwu Africa, dị ka mmanụ oliv, na akụkụ ndị na-eguzogide ọkụ nke ọhịa oge okpomọkụ, dị ka Celtis (Nkọwapụta ederede na Figure S5) ( 25).Iji nwalee echiche a, anyị kpụrụ ọkwa mmiri ọdọ mmiri sitere na ostracode na ihe ngbanwe ịnweta autihigenic dị ka mgbanwe nọọrọ onwe ya (21) yana mgbanwe ndị dabere dị ka unyi na pollen nke nwere ike imetụta site na mmụba ugboro ọkụ (25).
Iji lelee myirịta ma ọ bụ ọdịiche dị n'etiti njikọta ndị a n'oge dị iche iche, anyị na-eji pollen sitere na Podocarpus (osisi Evergreen), ahịhịa (ahịhịa), na oliv (ihe na-egbochi ọkụ nke oke ọhịa Africa) maka nyocha nhazi isi (PCoA), na miombo (nke bụ isi akụrụngwa nke ọhịa taa).Site n'ichepụta PCoA n'elu ala interpolated na-anọchite anya ọkwa ọdọ mmiri mgbe a na-emepụta ngwakọta nke ọ bụla, anyị na-enyocha otú ngwakọta pollen si agbanwe n'ihe gbasara mmiri ozuzo na otú mmekọrịta a si agbanwe mgbe 85 ka (Figure 3 na Figure S7).Tupu 85 ka, ihe atụ ndị dabeere na gramineous gbakọtara na ọnọdụ akọrọ, ebe ihe ndị dabeere na podocarpus chịkọtara na ọnọdụ mmiri.N'ụzọ dị iche, ihe nlele mgbe 85 ka na-ejikọta ọtụtụ ihe nlele tupu 85 ka ma nwee ụkpụrụ dị iche iche dị iche iche, na-egosi na ihe mejupụtara ha bụ ihe ọhụrụ maka ọnọdụ mmiri ozuzo yiri nke ahụ.Ọnọdụ ha na PCoA na-egosipụta mmetụta nke Olea na miombo, nke abụọ a kwadoro n'okpuru ọnọdụ ndị na-adịkarị mfe ọkụ.N'ime ihe nlele mgbe 85 ka, Podocarpus pine dị naanị n'ọtụtụ n'ime ihe nlele atọ na-esochi, nke mere mgbe etiti etiti dị n'etiti 78 na 79 ka malitere.Nke a na-egosi na ka mmiri ozuzo nwesịrị mmụba mbụ, oke ọhịa ahụ dị ka ọ gbakere obere oge tupu ọ daa.
Isi ihe ọ bụla na-anọchi anya otu nlele pollen n'otu oge, na-eji ederede mgbakwunye na ụdị afọ dị na Figure 1. S8.Vector na-anọchi anya ntụzịaka na gradient nke mgbanwe, na vector dị ogologo na-anọchi anya usoro siri ike.Ebe dị n'okpuru na-anọchi anya ọkwa mmiri nke ọdọ mmiri dị ka ihe nnọchianya nke ọdịda;ọchịchịrị-acha anụnụ anụnụ dị elu.A na-enye nkezi uru nke njirimara njirimara PCoA maka data mgbe 85 ka (diamond na-acha uhie uhie) na data niile sitere na ọkwa ọdọ mmiri yiri nke ahụ tupu 85 ka (diamond odo).N'iji data nke 636 ka dum, "ọkwa ọdọ mmiri simulated" dị n'etiti -0.130-σ na -0.198-σ n'akụkụ nkezi eigenvalue nke ọdọ PCA.
Iji mụọ mmekọrịta dị n'etiti pollen, ọdọ mmiri larịị na unyi, anyị na-eji nonparametric multivariate analysis of variance (NP-MANOVA) iji tụnyere mkpokọta "gburugburu" (nke na-anọchi anya data matrix nke pollen, ọdọ mmiri larịị na unyi) tupu. na mgbe mgbanwe 85 ka gasịrị.Anyị chọpụtara na mgbanwe na mgbanwe dị na data data a bụ ihe dị iche iche dị ịrịba ama tupu na mgbe 85 ka (Table 1).
Anyị terrestrial paleoenvironmental data sitere na phytoliths na ala dị na nsọtụ nke West Lake kwekọrọ na nkọwa dabere na ọdọ proxy.Ndị a na-egosi na n'agbanyeghị oke mmiri nke ọdọ mmiri ahụ, odida obodo agbanweela ka ọ bụrụ odida obodo nke ala ọhịa mepere emepe na ahịhịa ahịhịa juru, dịka taa (25).Ebe niile nyochara maka phytoliths na nsọtụ ọdịda anyanwụ nke basin bụ mgbe ~ 45 ka ma gosipụta nnukwu mkpuchi arboreal na-egosipụta ọnọdụ mmiri.Agbanyeghị, ha kwenyere na ọtụtụ n'ime mulch dị n'ụdị ọhịa mepere emepe nke achara na ahịhịa ụjọ juputara.Dị ka data phytolith si kwuo, nkwụ na-adịghị ọkụ (Arecaceae) dị naanị n'ikpere mmiri nke ọdọ mmiri ahụ, ọ dịkwa ụkọ ma ọ bụ na-anọghị na saịtị ihe ochie nke ime obodo (Table S8) (30).
N'ikwu okwu n'ozuzu, ọnọdụ mmiri ma mepere emepe na njedebe Pleistocene nwekwara ike ịpụta site na paleosols terrestrial (19).Ọdọ mmiri ụrọ na ala apịtị carbonate sitere na saịtị ihe ochie nke Mwanganda Village nwere ike ị nweta azụ na 40 ruo 28 cal ka BP (nke a na-emebu Qian'anni) (Table S4).N'ígwé ala carbonate na akwa Chitimwe na-abụkarị nodular calcareous (Bkm) na argillaceous na carbonate (Btk) n'ígwé, nke na-egosi ọnọdụ nke ikwu geomorphological nkwụsi ike na ngwa ngwa mmezi site na ihe na-erute alluvial fan Ihe dị ka 29 cal ka BP (Mgbakwunye). ederede).The eroded, kpọrọ nkụ laterite ala (lithic nkume) kpụrụ na remnants nke oge ochie Fans na-egosi na-emeghe odida obodo ọnọdụ (31) na ike n'oge mmiri ozuzo (32), na-egosi na-aga n'ihu mmetụta nke ọnọdụ ndị a na odida obodo.
Nkwado maka ọrụ ọkụ na mgbanwe a na-abịa site na ndekọ nnukwu unyi jikọtara ọnụ nke cores, na ntinye nke unyi sitere na Central Basin (MAL05-1B/1C) abawanyela site na ihe dịka.175 kaadị.Ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ọnụ ọgụgụ kasị elu na-eso n'etiti ihe dịka.Mgbe 135 na 175 ka na 85 na 100 ka gachara, ọkwa ọdọ ahụ gbakere, mana oke ọhịa na ụdị anụ ahụ enwetaghị (ederede mgbakwunye, eserese 2 na eserese S5).Mmekọrịta dị n'etiti mgbaba unyi na ike ndọta nke sedimenti ọdọ nwekwara ike igosi ụkpụrụ nke akụkọ ọkụ ogologo oge (33).Jiri data sitere na Lyons et al.(34) Ọdọ mmiri Malawi gara n'ihu na-emebi ala ọkụ ahụ mgbe 85 ka gasịrị, nke na-egosi njikọ dị mma (Spearman's Rs = 0.2542 na P = 0.0002; Tebụl S7), ebe sediments ochie na-egosi mmekọrịta dị iche (Rs = -0.2509 na P < 0.0001).N'ebe ugwu, isi MAL05-2A dị mkpụmkpụ nwere ebe arịlịka mkpakọrịta nwoke na nwaanyị, na Toba tuff kacha nta bụ ~ 74 ruo 75 ka (35).N'agbanyeghị na ọ nweghị anya ogologo oge, ọ na-enweta ntinye ozugbo site na basin ebe a na-enweta data ihe ochie.Ihe ndekọ unyi nke ebe ugwu na-egosi na ebe ọ bụ na akara Toba crypto-tephra, ntinye nke unyi dị egwu na-arịwanye elu n'oge oge mgbe ihe àmà nke ihe ochie na-adịkarị (Nyocha 2B).
Ihe akaebe nke ọkụ mmadụ mere nwere ike igosipụta ụma jiri ya mee ihe n'ọ̀tụ̀tụ̀ odida obodo, ọnụ ọgụgụ mmadụ zuru ebe nile na-akpata ọkụ ma ọ bụ buru ibu na saịtị, mgbanwe nke mmanụ ụgbọala site n'iwepụta oke ọhịa, ma ọ bụ ngwakọta nke ihe omume ndị a.Ndị na-achụ nta n'oge a na-eji ọkụ na-agbanwe ụgwọ ọrụ ịzụ nri (2).Ihe omume ha na-abawanye ụbara anụ oriri, na-edobe ala mosaic, ma na-abawanye okpomọkụ iche iche na ụdị dị iche iche nke usoro usoro (13).Ọkụ dịkwa mkpa maka mmemme dị na saịtị dịka ikpo ọkụ, isi nri, nchekwa, na imekọ ihe ọnụ (14).Ọbụlagodi obere ndịiche dị na mbunye ọkụ na-abụghị nke àmụ̀mà sitere n'okike nwere ike ịgbanwe usoro oke ọhịa, nnweta mmanụ ụgbọala, na oge ịgba égbè.Mbelata mkpuchi osisi na osisi ndị dị n'okpuru nwere ike ịbawanye mbuze, na mfu nke ụdị dị iche iche dị na mpaghara a nwere njikọ chiri anya na mfu nke oke ọhịa nke Africa (25).
N'ihe ndekọ ihe ochie tupu MSA amalite, njikwa ọkụ nke mmadụ eguzobewo nke ọma (15), mana ka ọ dị ugbu a, ejiri ya dị ka ngwá ọrụ nlekọta ihu ala ka edekọtara na mpaghara Paleolithic ole na ole.Ndị a gụnyere ihe gbasara Australia.40 ka (36), Highland New Guinea.45 ka (37) nkwekọrịta udo.50 ka Niah Cave (38) na ala Borneo.Na America, mgbe mmadụ na mbụ banyere na gburugburu ebe obibi ndị a, karịsịa n'ime afọ 20 gara aga (16), a na-ahụta ọkụ artificial dị ka isi ihe na-eme ka nhazi nke osisi na anụmanụ.Nkwubi okwu ndị a ga-adabere na ihe akaebe dị mkpa, ma n'ihe gbasara nchikota kpọmkwem nke ihe ochie, geological, geomorphological, na paleoenvironmental data, a na-eme ka arụmụka ihe kpatara ya sie ike.Ọ bụ ezie na data isi mmiri nke mmiri dị n'ụsọ oké osimiri nke Africa enyelarị ihe àmà nke mgbanwe ọkụ n'oge gara aga banyere 400 ka (9), ebe a anyị na-enye ihe àmà nke mmetụta mmadụ site na mkpa ihe ochie, paleoenvironmental, na geomorphological data sets.
Nchọpụta ọkụ nke mmadụ mere na ndekọ paleoenvironmental chọrọ ihe akaebe nke ọrụ ọkụ na mgbanwe oge ma ọ bụ nke mbara ala nke ahịhịa, na-egosi na mgbanwe ndị a abụghị amụma ihu igwe naanị, na njedebe oge / oghere dị n'etiti mgbanwe na ọnọdụ ọkụ na mgbanwe nke mmadụ. Ihe ndekọ (29) N'ebe a, ihe akaebe mbụ nke ọrụ MSA zuru ebe niile na nguzobe ndị na-efe efe n'ime ọdọ mmiri Malawi mere n'ihe dịka mmalite nke nnukwu nhazigharị ahịhịa mpaghara.kaadị 85.Uba unyi dị na isi MAL05-1B/1C na-egosipụta usoro mpaghara nke mmepụta na itinye unyi, n'ihe dịka 150 ka ma e jiri ya tụnyere ihe ndekọ 636 ka ndị ọzọ (Ọgụgụ S5, S9, na S10).Mgbanwe a na-egosi ntinye dị mkpa nke ọkụ na-emepụta ihe mejupụtara nke gburugburu ebe obibi, nke enweghị ike ịkọwa ya naanị site na ihu igwe.N'ọnọdụ ọkụ eke, ọkụ ọkụ na-emekarị na njedebe nke oge ọkọchị (39).Otú ọ dị, ọ bụrụ na mmanụ ụgbọala akpọnwụwo nke ọma, a pụrụ ịgbanye ọkụ mmadụ mere n'oge ọ bụla.N'ihe banyere ọnọdụ ahụ, ụmụ mmadụ nwere ike na-agbanwe ọkụ mgbe niile site n'ịchịkọta nkụ n'okpuru ọhịa.Nsonaazụ nke ụdị ọkụ ọ bụla nke mmadụ mere bụ na ọ nwere ike ịkpata oriri ahịhịa, na-adịgide n'ime afọ niile, na n'ihe ọ bụla.
Na South Africa, n'oge dị ka 164 ka (12), a na-eji ọkụ eme ihe maka ikpo ọkụ nke nkume na-emepụta ngwá ọrụ.N'ihe dị ka 170 ka (40), a na-eji ọkụ eme ihe dị ka ihe eji esi nri starchy tubers, na-eji ọkụ eme ihe n'ụzọ zuru ezu n'oge ochie.Ọganihu akụ-nlere anya (41).Ọkụ nke ala na-ebelata ihe mkpuchi arboreal ma bụrụ ngwá ọrụ dị mkpa maka idobe ala ahịhịa na gburugburu ọhịa, nke bụ ihe na-akọwapụta ihe ndị dị ndụ na-eme ka mmadụ na-emekọrịta ihe (13).Ọ bụrụ na ebumnuche nke ịgbanwe ahịhịa ndụ ma ọ bụ omume anụ oriri bụ ịbawanye ọkụ nke mmadụ mere, mgbe ahụ omume a na-anọchite anya mmụba nke mgbagwoju anya nke ịchịkwa na ibunye ọkụ site n'aka ụmụ mmadụ oge mbụ ma e jiri ya tụnyere ụmụ mmadụ mbụ, na-egosikwa na mmekọrịta anyị na ọkụ emeela a mgbanwe n'etiti onwe (7).Nyocha anyị na-enye ụzọ ọzọ iji ghọta mgbanwe ndị mmadụ na-eji ọkụ eme ihe na Late Pleistocene, na mmetụta nke mgbanwe ndị a na ọdịdị ala na gburugburu ebe obibi ha.
Mgbasawanye nke Late Quaternary alluvial fans na mpaghara Karonga nwere ike ịbụ n'ihi mgbanwe nke oge ọkụ ọkụ n'oge n'okpuru ọnọdụ dị elu karịa nkezi mmiri ozuzo, na-eduga n'ịkwasa oke ugwu.Usoro nke ihe omume a nwere ike ịbụ nzaghachi mmiri mmiri na-ebute site na ọgba aghara nke ọkụ kpatara, mmụba na-adịgide adịgide nke akụkụ elu nke mmiri ahụ, na mgbasawanye nke ndị na-egwu egwu na gburugburu piedmont dị nso n'Ọdọ Mmiri Malawi.Mmeghachi omume ndị a nwere ike ịgụnye ịgbanwe ihe ndị dị n'ime ala iji belata nhụsianya, belata nhụsianya elu, na ịba ụba mmiri n'ihi nchikota nke ọnọdụ mmiri ozuzo dị elu na mbelata mkpuchi arboreal (42).A na-emezi nnweta nke sedimenti na mbụ site n'iwepụ ihe mkpuchi ahụ, na ka oge na-aga, ike ala nwere ike ibelata n'ihi ikpo ọkụ na ibelata ike mgbọrọgwụ.Mkpochapụ nke ala dị n'elu na-eme ka mmiri mmiri na-asọpụta, bụ nke a na-anabata ya site na nchịkọta nke ụdị fan na mgbada ma na-eme ka e nwee ala na-acha uhie uhie n'ụdị nke fan.
Ọtụtụ ihe nwere ike ịchịkwa mmeghachi omume nke ala na ọnọdụ ọkụ na-agbanwe, ọtụtụ n'ime ha na-arụ ọrụ n'ime obere oge (42-44).Mgbama anyị na-ejikọta ebe a pụtara ìhè n'ogo oge puku afọ.Ntụle na ụdị evolushọn odida obodo na-egosi na site na ọgba aghara ahịhịa nke ọkụ na-agba ugboro ugboro na-akpata, ọnụ ọgụgụ nkwutọ agbanweela nke ukwuu n'ogo oge puku afọ (45, 46).Enweghi ndekọ ihe omimi mpaghara nke dabara na mgbanwe a hụrụ na ndekọ unyi na ahịhịa na-egbochi mwughachi mmetụta nke omume mmadụ na mgbanwe gburugburu ebe obibi na nhazi nke obodo herbivore.Otú ọ dị, nnukwu ahịhịa ahịhịa ndị bi na mbara ala mepere emepe na-ekere òkè n'ichekwa ha na igbochi mwakpo nke ahịhịa osisi (47).Ihe akaebe nke mgbanwe na akụkụ dị iche iche nke gburugburu ebe obibi ekwesịghị ịtụ anya na ọ ga-eme n'otu oge, ma ekwesịrị ka a hụ ya dị ka usoro nchịkọta nchịkọta nke nwere ike ime n'ime ogologo oge (11).N'iji usoro ihu igwe anomaly (29), anyị na-ewere ọrụ mmadụ dị ka isi ihe na-eme ka ọkpụkpụ dị n'ebe ugwu Malawi n'oge Mkpebi Pleistocene.Agbanyeghị, mmetụta ndị a nwere ike dabere na mbụ, nke na-edochaghị anya nke mmekọrịta mmadụ na gburugburu ebe obibi.Ọnụ ọkụ unyi nke pụtara na ndekọ paleoenvironmental tupu ụbọchị ihe ochie nke mbụ nwere ike ịgụnye akụkụ anthropogenic nke na-adịghị eme ka otu usoro gburugburu ebe obibi gbanwee dị ka e dekọrọ na emechara, na ọ dịghị agụnye nkwụnye ego zuru oke iji gosipụta ọrụ mmadụ.
Mkpirisi sedimenti dị mkpụmkpụ, dị ka ndị si n'akụkụ ọdọ mmiri Masoko Lake dị na Tanzania, ma ọ bụ obere sedimenti cores dị n'Ọdọ Mmiri Malawi, na-egosi na ụbara ahịhịa na ahịhịa ahịhịa agbanweela, bụ nke a na-ekwu na ọ bụ afọ 45 gara aga.Mgbanwe ihu igwe nke ka (48-50).Otú ọ dị, ọ bụ nanị nleba anya ogologo oge nke ndekọ pollen nke Ọdọ Mmiri Malawi>600 ka, yana ebe ihe ochie nke oge ochie dị n'akụkụ ya, ka enwere ike ịghọta ihu igwe, ahịhịa, unyi, na ọrụ mmadụ.Ọ bụ ezie na ụmụ mmadụ nwere ike ịpụta n'ebe ugwu nke ọdọ mmiri Malawi tupu 85 ka, ihe dị ka 85 ka, karịsịa mgbe 70 ka gasịrị, na-egosi na ebe ahụ mara mma maka ebe obibi mmadụ mgbe oge ikpeazụ nke oké ọkọchị gasịrị.N'oge a, a na-ejikọta ọkụ ọhụrụ ma ọ bụ na-ejikarị ọkụ ọkụ site n'aka ụmụ mmadụ na mgbanwe ihu igwe nke okike iji wughachi mmekọrịta gburugburu ebe obibi> 550-ka, na n'ikpeazụ guzobe ebe mbụ tupu ọrụ ugbo (Nyocha 4).N'adịghị ka oge ndị mbụ, ọdịdị sedimentary nke odida obodo na-echekwa saịtị MSA, nke bụ ọrụ nke mmekọrịta na-agbanwe agbanwe n'etiti gburugburu ebe obibi (nkesa ihe onwunwe), omume mmadụ (ụkpụrụ omume), na ịgbalite fan (nkwado/eli ozu).
(A) Banyere.400 ka: Onweghi mmadu enwere ike ichoputa.Ọnọdụ iru mmiri dị ka taa, ọkwa ọdọ mmiri dịkwa elu.Ihe mkpuchi arboreal dị iche iche, anaghị egbochi ọkụ.(B) Ihe dị ka 100 ka: Enweghị ndekọ ihe ochie, mana enwere ike ịchọpụta ọnụnọ mmadụ site na ntinye nke unyi.Ọnọdụ akọrọ dị oke egwu na-eme n'ime mmiri akọrọ.A na-ekpughekarị akwa akwa ahụ yana sedimenti dị n'elu nwere oke.(C) Ihe dị ka 85 ruo 60 ka: Ọkwa mmiri nke ọdọ mmiri na-abawanye na oke mmiri ozuzo.Enwere ike ịchọta ịdị adị nke ụmụ mmadụ site na nkà mmụta ihe ochie mgbe 92 ka gasịrị, na mgbe 70 ka gasịrị, ọkụ nke ugwu ugwu na mgbasawanye nke ndị fan alluvial ga-esochi.Usoro ahịhịa na-anaghị egbochi ọkụ apụtala.(D) Ihe dị ka 40 ruo 20 ka: Ntinye unyi gburugburu ebe ugwu abawanyela.Nhazi nke alluvial Fans gara n'ihu, ma malitere ịda mbà na njedebe nke oge a.E jiri ya tụnyere ndekọ gara aga nke 636 ka, ọdọ mmiri ahụ ka dị elu ma kwụsie ike.
Anthropocene na-anọchite anya mkpokọta niche-ịkwalite omume ndị e mepụtara kemgbe ọtụtụ puku afọ, ọnụ ọgụgụ ya pụrụ iche na Homo sapiens nke oge a (1, 51).N'ọnọdụ ọgbara ọhụrụ, na ntinye nke ọrụ ugbo, ala ndị mmadụ mere na-anọgide na-adị ma na-esiwanye ike, ma ha bụ ihe ndọtị nke usoro e guzobere n'oge Pleistocene, kama nkwụsị (52).Ihe omuma sitere na ugwu Malawi na-egosi na oge mgbanwe gburugburu ebe obibi nwere ike ịdị ogologo, mgbagwoju anya na ugboro ugboro.Ọnụ ọgụgụ mgbanwe a na-egosipụta ihe ọmụma dị mgbagwoju anya nke gburugburu ebe obibi nke ụmụ mmadụ nke oge a ma na-egosipụta mgbanwe ha na ụdị anyị na-achị ụwa taa.
Dị ka protocol kọwara Thompson et al., nyocha na saịtị na ndekọ nke arịa na njirimara cobblestone na mpaghara nyocha.(53).Ndobe nke olulu ule na ngwuputa nke isi saịtị, gụnyere micromorphology na phytolith sampling, gbasoro ụkpụrụ nke Thompson et al kọwara.(18) na Wright et al.(19).Maapụ sistemụ ozi ala anyị (GIS) dabere na maapụ nyocha ala Malawi nke mpaghara ahụ na-egosi njikọ doro anya n'etiti Chitimwe Bed na saịtị ihe ochie (Nyocha S1).Oghere dị n'etiti olulu nyocha ihe gbasara ala na ihe mgbe ochie na mpaghara Karonga bụ ijide ihe nlele nnọchi anya kacha (Foto S2).Geomorphology nke Karonga, afọ geological na nyocha ihe ochie gụnyere ụzọ nyocha mpaghara anọ bụ isi: nyocha ndị na-agafe agafe, olulu nyocha ihe ochie, olulu mmiri nyocha ala na ngwungwu saịtị zuru ezu.Ọnụ, usoro ndị a na-enye ohere nlele nke isi ikpughe akwa Chitimwe nke dị n'ebe ugwu, etiti, na ndịda Karonga (Figure S3).
Nnyocha na saịtị na ndekọ nke arịa na akụkụ nkume nkume dị na mpaghara nyocha ndị na-agafe agafe gbasoro ụkpụrụ nke Thompson et al kọwara.(53).Ụzọ a nwere ebumnuche abụọ bụ isi.Nke mbụ bụ ịmata ebe ndị e mebiri emebi, wee tinye olulu nyocha ihe mgbe ochie n'ebe ndị a iji weghachi ihe ọdịnala dị n'ebe ahụ site na gburugburu ebe e liri.Ihe mgbaru ọsọ nke abụọ bụ idekọ nkesa nkesa arịa, àgwà ha, na mmekọrịta ha na isi iyi nke ihe nkume dị nso (53).N'ime ọrụ a, otu mmadụ atọ jere ije n'ebe dị anya site na mita 2 ruo 3 maka ngụkọta nke kilomita 147.5 linear, na-agafe ọtụtụ n'ime akwa Chitimwe a dọọrọ mmasị (Table S6).
Ọrụ ahụ lekwasịrị anya na Chitimwe Beds iji bulie ihe atụ artifact a hụrụ, nke abụọ lekwasịrị anya n'akụkụ ogologo ogologo site n'ikpere mmiri ruo n'ugwu dị elu nke na-agafe nkeji sedimentary dị iche iche.Nke a na-akwado nlebanya bụ isi na ihe ndị dị n'etiti ugwu ọdịda anyanwụ na ọdọ mmiri nwere njikọ na akwa Chitimwe ma ọ bụ sedimenti Pleistocene na nso nso a.Ihe arịa ndị a na-ahụ na ebe nchekwa ndị ọzọ na-anọghị na saịtị, si n'ebe ndị ọzọ dị na mbara ala, dị ka a pụrụ ịhụ site na ụbara, nha, na ogo ihu igwe ha.
Nnwale nyocha ihe ochie dị na ebe na ngwupụta ebe bụ isi, gụnyere micromorphology na sampling phytolith, gbasoro ụkpụrụ nke Thompson et al kọwara.(18, 54) na Wright et al.(19, 55).Ebumnuche bụ isi bụ ịghọta nkesa n'okpuru ala nke arịa na sedimenti nwere ụdị fan na mbara ala buru ibu.A na-elikarị ihe ndị e ji emepụta ihe n'ime ebe niile na Chitimwe Bed, ma e wezụga n'akụkụ ọnụ, ebe mbuze amalitela iwepụ elu nke sedimenti.N'oge nyocha a na-adịghị ahụkebe, mmadụ abụọ gafere Chitimwe Bed, bụ nke egosipụtara dị ka atụmatụ maapụ na map ala ala gọọmentị Malawi.Mgbe ndị a zutere n'ubu nke Chitimwe Bed sedimenti, ha malitere ịga ije n'akụkụ ọnụ, ebe ha nwere ike ịhụ na arịa ndị ahụ na-ewepụ site na sedimenti.Site n'ịtụgharị ihe ndị a gwupụtara ntakịrị elu elu (3 ruo 8 m) site na ihe ndị na-arụsi ọrụ ike na-emebi emebi, ihe gwupụtara nwere ike ikpughe ọnọdụ ha dị n'ime ya na sedimenti nwere ha, na-enweghị mkpa ka e gwupụta ihe dị ukwuu n'akụkụ.A na-edobe olulu ule ahụ ka ha dị mita 200 ruo 300 site na olulu kacha nso, si otú a na-ewepụta mgbanwe na sedimenti akwa Chitimwe na ihe ndị dị na ya.N'ọnọdụ ụfọdụ, olulu ule gosipụtara saịtị nke mechara bụrụ ebe a na-egwupụta ihe zuru oke.
Ọwa ule niile na-amalite site na square 1 × 2 m, chere ihu n'ebe ugwu-ndịda, a na-egwupụta ya na nkeji aka ike nke 20 cm, ọ gwụla ma agba, udidi, ma ọ bụ ọdịnaya nke sedimenti gbanwere nke ukwuu.Dekọọ sedimentology na akụrụngwa ala nke sedimenti niile gwupụtara, nke na-agafe nke ọma site na sieve akọrọ 5 mm.Ọ bụrụ na omimi nke ntinye na-aga n'ihu na-agafe 0.8 ruo 1 m, kwụsị igwu ala n'otu n'ime mita abụọ ahụ ma nọgide na-egwu ala na nke ọzọ, si otú a na-emepụta "nzọụkwụ" ka ị nwee ike ịbanye n'ígwé dị omimi n'enweghị nsogbu.Mgbe ahụ na-aga n'ihu na-egwupụta ihe ruo mgbe akwa akwa ahụ ruru, ọ dịkarịa ala 40 cm nke sediments na-adịghị mma nke archeological dị n'okpuru ebe a na-emepụta ihe, ma ọ bụ ihe gwupụtara na-aghọ nke na-adịghị ize ndụ (mimi) ịga n'ihu.N'ọnọdụ ụfọdụ, omimi nke nkwụnye ego kwesịrị ịgbatị olulu ule ahụ na mita nke atọ ma banye n'olulu ahụ na nzọụkwụ abụọ.
Ọwa mmiri nyocha nke ala egosila na mbụ na Chitimwe Bed na-apụtakarị na maapụ ala n'ihi na agba uhie ha pụrụ iche.Mgbe ha na-agụnye nnukwu iyi na mmiri mmiri, na ihe ndị na-eme ka mmiri na-ekpo ọkụ, ọ bụghị mgbe niile ka ha na-acha uhie uhie (19).Geology Egwupụtara olulu ule dị ka olulu dị mfe e mere iji wepụ sedimenti elu agwakọtara iji kpughee eriri ala nke sedimenti ahụ.Nke a dị mkpa n'ihi na akwa Chitimwe na-emebi emebi n'akụkụ ugwu, ma enwere sedimenti dara ada na mkpọda ahụ, nke na-adịghị etolite akụkụ eke doro anya ma ọ bụ bee.Ya mere, ihe ngwupụta ndị a mere n'elu akwa akwa Chitimwe, ma eleghị anya, enwere kọntaktị n'okpuru ala n'etiti akwa Chitimwe na Pliocene Chiwondo bed n'okpuru, ma ọ bụ na ha mere ebe mmiri mmiri dị mkpa ka a ga-ede akwụkwọ (55).
A na-eme ihe omimi ihe omimi zuru oke na ebe ndị na-ekwe nkwa ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ngwá ọrụ nkume dị n'ime ụlọ, na-adaberekarị na olulu ule ma ọ bụ ebe a pụrụ ịhụ ọnụ ọgụgụ buru ibu nke omenala omenala na-apụ na mkpọda.A na-enwetara ihe ncheta omenala ndị bụ isi e gwupụtara site na nkeji sedimentary e gwupụtara iche na square 1 × 1 m.Ọ bụrụ na njupụta nke artifact dị elu, ihe na-egwu ala bụ 10 ma ọ bụ 5 cm spout.A na-esepụta ngwaahịa nkume niile, ọkpụkpụ fossil na ocher n'oge ọ bụla a na-egwupụta ihe, na enweghị oke oke.Nha ihuenyo bụ 5mm.Ọ bụrụ na achọpụtara ihe ncheta ọdịnala n'oge a na-egwupụta ihe, a ga-ekenye ha nọmba nchọpụta ihe osise pụrụ iche, a ga-ekenye nọmba nchoputa dị n'otu usoro n'ime nchọpụta ndị a kpochara.A na-eji ink na-adịgide adịgide akara ihe ochie ahụ, tinye ya n'ime akpa nwere akara ngosi, na akpa ya na ihe ọdịnala ndị ọzọ sitere n'otu nzụlite.Mgbe nyochachara, a na-echekwa ihe ncheta ọdịnala niile na Cultural and Museum Center nke Karonga.
A na-eme gwupụta ihe niile dịka strata eke.A na-ekewa ihe ndị a n'ime spits, na ọkpụrụkpụ nke ịgbasa na-adabere na njupụta artifact (dịka ọmụmaatụ, ọ bụrụ na njupụta artifact dị ala, ọgbụgbọ ahụ ga-adị elu).A na-edekọ data ndabere (dịka ọmụmaatụ, akụrụngwa sedimenti, mmekọrịta ndabere, na nleba anya nke nnyonye anya na njupụta artifact) na nchekwa data Access.Data nhazi niile (dịka ọmụmaatụ, nchoputa ewepụtara na ngalaba, mgbago gburugburu, akuku square na ihe nlele) dabere na nhazi Universal Transverse Mercator (UTM) (WGS 1984, Mpaghara 36S).Na saịtị bụ isi, a na-edekọ isi ihe niile site na iji Nikon Nivo C usoro 5 ″ ngụkọta ọdụ, nke arụnyere na grid mpaghara dị nso dị ka o kwere mee na ugwu UTM.Ebe dị n'akụkụ ugwu ọdịda anyanwụ nke ebe a na-egwupụta ihe ọ bụla na ebe ọ bụla ebe a na-egwupụta ihe ọ bụla A na-enye ọnụ ọgụgụ sedimenti na tebụl S5.
Edere ngalaba sedimentology na njirimara sayensị ala nke nkeji niile gwupụtara site na iji Mmemme Klas nke United States Agricultural Part (56).A na-akọwapụta nkeji sedimentary dabere na nha ọka, angularity na njirimara akwa.Rịba ama nsonye na-adịghị mma na ọgbaghara jikọtara na nkeji sedimenti.A na-ekpebi mmepe ala site na nchịkọta nke sesquioxide ma ọ bụ carbonate n'ime ala ala.A na-edekọkwa ihu igwe n'okpuru ala (dịka ọmụmaatụ, redox, nhazi nke nodules manganese fọdụrụnụ).
A na-ekpebi ebe nchịkọta nke ihe nlele OSL dabere na nleba anya nke facies nwere ike mepụta nleba anya kachasị ntụkwasị obi nke afọ olili sedimenti.N'ebe nlele ahụ, a gwuru olulu iji kpughee oyi akwa sedimentary a na-ahụ anya.Chịkọta ihe atụ niile ejiri maka mkpakọrịta nwoke na nwaanyị OSL site na ịtinye tube nchara na-adịghị mma (ihe dịka 4 cm na dayameta na ihe dịka 25 cm n'ogologo) n'ime profaịlụ sedimenti.
mkpakọrịta nwoke na nwaanyị OSL na-atụle nha nke otu electrons tọrọ atọ na kristal (dị ka quartz ma ọ bụ feldspar) n'ihi ikpughe na radieshon ionizing.Ọtụtụ n'ime radieshon a na-abịa site n'ire ure nke isotopes redioaktivu na gburugburu ebe obibi, na obere ego nke ihe ndị ọzọ na mpaghara okpomọkụ na-apụta n'ụdị radieshon mbara igwe.A na-ahapụ elektrọn ndị ahụ ejidere mgbe kristal kpuchiri ìhè, nke na-eme n'oge njem (ihe omume efu) ma ọ bụ na ụlọ nyocha, ebe ọkụ na-apụta na ihe mmetụta nke nwere ike ịchọpụta foton (dịka ọmụmaatụ, fotomultiplier tube ma ọ bụ igwefoto nwere ụgwọ). Ngwakọta njikọ) Akụkụ dị ala na-apụta mgbe eletrọn laghachiri na steeti ala.A na-ekewa akụkụ quartz nwere nha n'etiti 150 na 250 μm site na sieving, ọgwụgwọ acid na njupụta nkewa, ma jiri ya mee ihe dị ka obere aliquots (<100 particles) n'elu elu nke aluminom efere ma ọ bụ gbapuru n'ime 300 x 300 mm nke ọma Onye ahụ. A na-enyocha ihe ndị dị na pan aluminom.A na-echekarị ọgwụ a na-eli ozu site na iji otu usoro mmụgharị aliquot (57).Na mgbakwunye na nyochaa dose radieshon natara site na ọka, OSL mkpakọrịta nwoke na nwaanyị na-achọkwa ịkọ ọnụ ọgụgụ dose site n'ịtụ radieshọn ịta ahụhụ na sedimenti nke anakọtara site na iji gamma spectroscopy ma ọ bụ neutron activation analysis, na ịchọpụta cosmic dose ntụ ntụ sample ebe na omimi nke. olili.A na-enweta mkpebi ikpeazụ nke afọ site n'ịkewaa usoro olili ozu site na ọnụego dose.Otú ọ dị, mgbe enwere mgbanwe na dose nke otu ọka ma ọ bụ otu ọka na-atụ, a chọrọ usoro nchịkọta akụkọ iji chọpụta dose kwesịrị ekwesị lie a ga-eji.A na-agbakọ dose ahụ e liri ebe a site na iji usoro etiti oge, n'ihe gbasara mkpakọrịta nwoke na nwanyị aliquot, ma ọ bụ n'ihe gbasara mkpakọrịta nwoke na nwanyị, na-eji ụdị ngwakọta nwere njedebe (58).
Ụlọ nyocha atọ nọọrọ onwe ha mere nyocha OSL maka ọmụmụ ihe a.E gosipụtara ụzọ zuru ezu nke onye ọ bụla maka ụlọ nyocha ọ bụla n'okpuru.N'ozuzu, anyị na-eji usoro nchịkwa regenerative iji tinye OSL mkpakọrịta nwoke na nwaanyị na obere aliquots (iri iri ọka) kama iji otu nyocha nyocha.Nke a bụ n'ihi na n'oge nnwale nke uto na-emewanyewanye, ọnụego mgbake nke obere ihe nlele dị ala (<2%), na akara ngosi OSL adịghị jupụta na ọkwa mgbaàmà okike.The inter-laboratory adịgide adịgide nke afọ mkpebi siri ike, na-agbanwe agbanwe nke nsonaazụ n'ime na n'etiti anwale stratigraphic profaịlụ, na agbanwe agbanwe na geomorphological nkọwa nke 14C afọ nke carbonate nkume bụ isi ihe ndabere maka a ntule.Ụlọ nyocha ọ bụla tụlere ma ọ bụ mejuputa otu nkwekọrịta ọka, mana n'onwe ya kpebisiri ike na ọ dabara adaba maka ojiji na ọmụmụ a.A na-enye usoro zuru ezu na usoro nyocha nke ụlọ nyocha ọ bụla na-esote n'ime ihe mgbakwunye na ụzọ.
Ngwongwo nkume enwetara site na ngwuputa ihe a na-achịkwa (BRU-I; CHA-I, CHA-II, na CHA-III; MGD-I, MGD-II, na MGD-III; na SS-I) dabere na usoro metric na mma. njirimara.Tulee nha na oke kachasị nke workpiece ọ bụla (iji ọnụọgụ dijitalụ tụọ ịdị arọ bụ 0.1 g; iji Mitutoyo dijitalụ caliper tụọ akụkụ niile bụ 0.01 mm).A na-ekewakwa ihe ncheta ọdịnala niile dị ka akụrụngwa (quartz, quartzite, flint, wdg), nha ọka (mma, ọkara, nke siri ike), ịdị n'otu nke nha ọka, agba, ụdị cortex na mkpuchi, ihu igwe / okirikiri ihu na ọkwa teknụzụ. (nke zuru oke ma ọ bụ nke gbajiri agbaji) Cores ma ọ bụ flakes, flakes / akụkụ akụkụ, nkume hama, grenades na ndị ọzọ).
A na-atụle isi ihe n'ogologo ya;oke obosara;obosara bụ 15%, 50%, na 85% nke ogologo;oke ọkpụrụkpụ;ọkpụrụkpụ bụ 15%, 50%, na 85% nke ogologo.A na-emekwa nha iji nyochaa njirimara olu nke isi nke anụ ahụ hemispherical (radial na Levallois).A na-ekewa cores abụọ na-emebibeghị na nke gbajiri agbaji dị ka usoro nrụpụta (otu ikpo okwu ma ọ bụ multi-platform, radial, Levallois, wdg), a na-agụkwa scars flaky na ≥15 mm na ≥20% nke ogologo isi.A na-ekewa kọlụm ndị nwere scars 5 ma ọ bụ erughị 15 dị ka "enweghị usoro".A na-edekọ ihe mkpuchi nke cortical nke isi ihe niile, ma na-edekọ ihe mkpuchi cortical nke akụkụ ọ bụla na isi nke anụ ahụ hemispherical.
A na-atụle mpempe akwụkwọ ahụ n'ogologo ya kacha elu;oke obosara;obosara bụ 15%, 50%, na 85% nke ogologo;oke ọkpụrụkpụ;ọkpụrụkpụ bụ 15%, 50%, na 85% nke ogologo.Kọwaa iberibe dị ka akụkụ ndị fọdụrụ (proximal, n'etiti, distal, kewaa n'aka nri ma kewaa n'aka ekpe).A na-agbakọ elongation site n'ịkekọrịta ogologo ogologo site na oke obosara.Tulee obosara ikpo okwu, ọkpụrụkpụ, na akụkụ elu ikpo okwu nke iberi adịghị emebi emebi na iberi dị nso, ma hazie ikpo okwu dịka ogo nkwadebe siri dị.Dekọọ mkpuchi cortical na ọnọdụ na mpekere na mpekere niile.A na-ekewa akụkụ ndị dị anya dịka ụdị nkwụsị (nku, hinge, na ndụdụ elu).Na iberi zuru oke, dekọọ nọmba na ntụzịaka nke ọnya ahụ na iberi gara aga.Mgbe ezutere gị, dekọọ ọnọdụ mgbanwe na mkpasu iwe dị ka usoro Clarkson (59) hibere.Emalitere atụmatụ nrụzigharị maka ọtụtụ nchikota ihe ngwuputa iji nyochaa ụzọ mweghachi na iguzosi ike n'ezi ihe nke saịtị.
A na-akọwa ihe ndị e ji nkume wuo site na olulu ule (CS-TP1-21, SS-TP1-16 na NGA-TP1-8) dị ka atụmatụ dị mfe karịa nke a na-achịkwa.Maka arịa ọ bụla, e dekọrọ njirimara ndị a: akụrụngwa akụrụngwa, nha urughuru, mkpuchi cortex, ọkwa nha, mmebi ihu igwe / ihu, akụrụngwa teknụzụ, na ichekwa iberibe.A na-edekọ ndetu nkọwa maka njirimara nchọpụta nke flakes na cores.
E wepụrụ ihe mgbochi sedimenti zuru ezu site na akụkụ ndị ekpughere n'ihe ndị e gwupụtara na mbara ala.A na-etinye bandeeji plasta ma ọ bụ akwụkwọ mposi na teepu nkwakọba nkume ndị a n'ebe ahụ, wee buru ya gaa na Laboratory Archaeology nke Mahadum Tubingen dị na Germany.N'ebe ahụ, a na-akpọnwụ ihe nlele ahụ na 40 Celsius maka ọ dịkarịa ala awa 24.Mgbe ahụ, a na-agwọ ha n'okpuru agụụ, na-eji ngwakọta nke resin polyester na-enweghị nkwalite na styrene na nha 7: 3.A na-eji Methyl ethyl ketone peroxide mee ihe dị ka ihe na-akpali akpali, ngwakọta resin-styrene (3 ruo 5 ml / l).Ozugbo ngwakọta resin ahụ gwụchara, kpoo ihe nlele ahụ na 40 Celsius ma ọ dịkarịa ala awa 24 iji mee ka ngwakọta ahụ sie ike kpamkpam.Jiri mpempe tile bee ihe nlele ahụ siri ike n'ime iberibe 6 × 9, tinye ha na slide iko wee gwerie ya na ọkpụrụkpụ nke 30 μm.A na-enyocha mpekere ndị si na ya pụta site na iji ihe nyocha dị larịị, wee nyochaa site na iji ọkụ polarized ụgbọ elu, ọkụ cross-polarized, ìhè merenụ, na fluorescence na-acha anụnụ anụnụ na anya gba ọtọ na mmụba (×50 ruo × 200).Okwu na nkọwa nke akụkụ ndị dị mkpa na-agbaso ntuziaka ndị Stoops (60) na Courty et al bipụtara.(61).A na-egbutu nodules carbonate na-akpụ ala nke anakọtara site na omimi> 80 cm na ọkara ka ọkara wee nwee ike itinye ya na mpekere dị mkpa (4.5 × 2.6 cm) site na iji microscope stereo ọkọlọtọ na microscope petrographic na cathodoluminescence (CL) nyocha microscope. .Njikwa nke ụdị carbonate na-akpachara anya, n'ihi na nhazi nke carbonate na-emepụta ala na-ejikọta ya na elu kwụsiri ike, ebe nhazi nke carbonate mmiri dị n'ime ala na-adabere na elu ma ọ bụ ala.
A na-egwupụta ihe nlere anya site na nbibi nke ala carbonate nodules na-akpụ akpụ na ọkara maka nyocha dị iche iche.FS jiri ọkọlọtọ stereo na petrographic microscopes nke Geoarchaeology Working Group na CL microscope nke Experimental Minerology Working Group iji mụọ mpekere ndị dị mkpa, nke abụọ dị na Tübingen, Germany.A na-eji ntụzịaka nkenke sitere na mpaghara a họpụtara nke ihe dị ka 100 afọ gwuo obere ihe gbasara mkpakọrịta nwoke na nwaanyị redio.Ọkara nke ọzọ nke nodules bụ 3 mm na dayameta iji zere ebe ndị nwere recrystallization mbubreyo, ntinye mineral bara ụba, ma ọ bụ nnukwu mgbanwe na nha kristal calcite.Enweghị ike ịgbaso otu ụkpụrụ ahụ maka nlele MEM-5038, MEM-5035 na MEM-5055 A.A na-ahọrọ ihe nlele ndị a site na nlele sedimenti rụrụ arụ ma pere mpe ka a ga-egbutu ya na ọkara maka nkebi dị mkpa.Otú ọ dị, a na-eme ọmụmụ ihe dị mkpa na ihe nlele micromorphological kwekọrọ na sediments n'akụkụ (gụnyere carbonate nodules).
Anyị nyefere ihe atụ 14C mkpakọrịta nwoke na nwaanyị na Center for Applied Isotope Research (CAIS) na Mahadum Georgia, Athens, USA.Ihe nlele carbonate na-emeghachi omume na 100% phosphoric acid n'ime ụgbọ mmeghachi omume ewepụrụ iji mepụta CO2.Obere okpomọkụ dị ọcha nke ihe nlele CO2 sitere na ngwaahịa mmeghachi omume ndị ọzọ yana ntụgharị catalytic na graphite.A tụrụ nha nke graphite 14C/13C site na iji 0.5-MeV accelerator mass spectrometer.Tulee nha nlele ya na nha a tụrụ ya na ọkọlọtọ oxalic acid I (NBS SRM 4990).A na-eji marble Carrara (IAEA C1) mee ihe dị ka ndabere, na travertine (IAEA C2) na-eji dị ka ọkọlọtọ nke abụọ.A na-egosipụta nsonaazụ ya dị ka pasentị nke carbon ọgbara ọhụrụ, na ụbọchị a na-ehotaghị ọnụ ka e nyere n'afọ radiocarbon (afọ BP) tupu 1950, na-eji ọkara ndụ 14C nke afọ 5568.E zoro aka na njehie ahụ dị ka 1-σ ma gosipụta njehie ọnụ ọgụgụ na nnwale.Dabere na uru δ13C tụrụ site na isotope ratio mass spectrometry, C. Wissing of the Biogeology Laboratory na Tubingen, Germany, kọrọ ụbọchị nke isotope fractionation, ewezuga UGAMS-35944r tụrụ na CAIS.A tụlere ihe atụ 6887B n'ụdị oyiri.Iji mee nke a, gbanye ihe nlele nke abụọ site na nodule (UGAMS-35944r) site na ebe nlele nke egosipụtara n'elu mbepụ.Eji INTCAL20 calibration curve (Table S4) (62) etinyere na mpaghara ndịda iji mezie akụkụ ikuku nke ihe nlele niile ruo 14C ruo 2-σ.